ดัชนีราคา (Price index)

บทนำ

โดยความหมายแล้ว ดัชนีราคา คือ เครื่องวัดราคาเฉลี่ยของสินค้าและบริการของปีใดปีหนึ่งเปรียบเทียบกับราคาเฉลี่ย ของสินค้าและบริการในปีที่อ้างอิง หรือที่เรียกว่าปีฐาน (base year)

สำหรับการตัดสินใจว่าจะเอาราคาเฉลี่ยของสินค้าและบริการปีใดมาเป็นปีอ้างอิงนั้น จะต้องมีการพิจารณาบางสิ่งบางอย่าง คือ ควรเป็นปีที่มีภาวะทางเศรษฐกิจค่อนข้างปกติ ไม่มีภาวะเงินเฟ้อและการว่างงานในอัตราที่สูงไม่มีการปรับเปลี่ยนอัตราแลกเปลี่ยน จนทำให้ค่าเงินสกุลของประเทศเปลี่ยนแปลงอย่างมาก ไม่มีการเปลี่ยนแปลงอัตราภาษีที่รัฐจัดเก็บอย่างขนานใหญ่ ประเทศควรอยู่ในภาวะมีความสงบเรียบร้อยไม่มีสงครามและภัยพิบัติที่รุนแรง

ดัชนีราคามีอยู่ด้วยกันหลายประเภท ขึ้นอยู่กับว่าประเภทของสินค้าและบริการเป็นสินค้าและบริการประเภทใด อย่างไรก็ตามดัชนีราคาที่สำคัญ ได้แก่

1. ดัชนีราคาผู้บริโภค (consumer price index หรือ CPI)

ดัชนีราคาผู้บริโภคเป็นดัชนีราคาที่ใช้วัดการเปลี่ยนแปลงของราคาขายปลีกของสินค้าและบริการที่ผู้บริโภคจ่ายซื้อ เพื่อการบริโภค ณ ตลาดและร้านค้าปลีกในปีใดปีหนึ่ง เปรียบเทียบกับราคาสินค้าชนิดและจำนวนเดียวกันในปีฐาน

ทั้งนี้ สินค้าและบริการที่ผู้บริโภคจ่ายซื้อ ได้แก่ อาหารและเครื่องดื่มที่ไม่มีแอลกอฮอล์ เครื่องนุ่งห่ม ที่อยู่อาศัย บริการตรวจรักษาทางการแพทย์ การบริการส่วนบุคคล การบริการด้านการสื่อสารและการขนส่ง การศึกษา การบันเทิง ยาสูบและเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์ ซึ่งสินค้าและบริการเหล่านี้เป็นสินค้าและบริการที่ผู้บริโภคต้องจ่ายซื้อในราคาตลาดหรือราคาขายปลีก

2. ดัชนีราคาผู้ผลิต (producer price index หรือ PPI)

ดัชนีราคาผู้ผลิตเป็นดัชนีราคาที่ใช้วัดการเปลี่ยนแปลงของราคาสินค้าที่ผู้ผลิตทำการผลิตออกจำหน่าย ณ แหล่งผลิตในปีใดปีหนึ่ง เปรียบเทียบกับราคาสินค้าชนิดและจำนวนเดียวกันในปีฐาน

ทั้งนี้ สินค้าและบริการที่ผู้ผลิตทำการผลิตออกจำหน่าย ได้แก่ สินค้าสำเร็จรูป สินค้าแปรรูป และวัตถุดิบ

3. ดัชนีราคาขายส่ง (wholesale price index หรือ WPI)

ดัชนีราคาขายส่งเป็นดัชนีราคาที่ใช้วัดการเปลี่ยนแปลงของราคาขายส่งสินค้า ณ ร้านค้าส่งและตัวแทนจำหน่าย ในปีใดปีหนึ่ง เปรียบเทียบกับราคาสินค้าชนิดและจำนวนเดียวกันในปีฐาน

ทั้งนี้ สินค้าและบริการที่นำมาคำนวณดัชนีราคาขายส่ง ได้แก่ สินค้าหมวดเกษตรกรรมและผลิตภัณฑ์อาหาร และสินค้าหมวดอุตสาหกรรม

4. ตัวปรับลดผลิตภัณฑ์ (GDP or GNP deflator)

ตัวปรับลดผลิตภัณฑ์ก็เป็นดัชนีราคาประเภทหนึ่งที่ใช้วัดการเปลี่ยนแปลงของราคาของสินค้าและบริการที่นำมาคำนวณ GDP หรือ GNP ในปีใดปีหนึ่ง เปรียบเทียบกับราคาของสินค้าและบริการที่นำมาคำนวณ GDP หรือ GNP ในปีฐาน

ทั้งนี้ สินค้าและบริการที่นำมาคำนวณตัวปรับลดผลิตภัณฑ์ ได้แก่ สินค้าและบริการที่ผลิตขึ้นในประเทศทุกชนิด ไม่รวมราคาของสินค้าที่นำเข้าจากต่างประเทศ

เราสามารถคำนวณดัชนีราคาของปีใดปีหนึ่ง ได้จากสูตร

price index ของปีที่ t =

โดยที่ Pti คือ ราคาสินค้า i .ในปีที่ t
Pbi คือ ราคาสินค้า i .ในปีฐาน
Qbi คือ ปริมาณสินค้าในตะกร้าในปีฐาน
i…n คือ สินค้า i ถึงสินค้า n ที่นำมาคำนวณดัชนีราคา

ถ้าสังเกตดูจะเห็นว่า ปริมาณสินค้าในตะกร้าที่นำมาคำนวณดัชนีราคาในปีที่ t เป็นปริมาณสินค้าในตะกร้าในปีฐาน ซึ่งคงที่เท่ากัน ดังนั้น การเปลี่ยนแปลงของดัชนีราคาจึงสะท้อนให้เห็นถึงการเปลี่ยนแปลงของระดับราคา นั่นเอง

ประโยชน์ของดัชนีราคา คือ

1. ดัชนีราคาผู้บริโภค ใช้เป็นเครื่องมือวัดค่าครองชีพของประชาชน ใช้วัดระดับเงินเฟ้อของประเทศ นอกจากนี้ยังใช้วัดระดับรายได้ที่แท้จริงของประชาชนและคนกลุ่มต่างๆ

2. ดัชนีรราคาผู้ผลิต ใช้วัดการเปลี่ยนแปลงราคาสินค้าที่ผู้ผลิตจำหน่ายในแต่ละหมวดสินค้าว่าแตกต่างกีนอย่างไร นอกจากนี้ยังใช้เป็นเครื่องมือ ชี้ภาวะการผลิต และภาวะการค้าของประเทศได้

3. ดัชนีราคาขายส่ง ใช้เป็นเครื่องมือในการวิเคราะห์วัฏจักรธุรกิจของระบบเศรษฐกิจของประเทศ

4. ตัวปรับลดผลิตภัณฑ์ ใช้เป็นเครื่องชี้วัดการเปลี่ยนแปลงของราคาตลาดของสินค้าและบริการ

นอกจากนี้ยังใช้เป็นตัวปรับในการคำนวณหารายได้ประชาชาติที่แท้จริงจากรายได้ประชาชาติในราคาประจำปีหนึ่งๆ ด้วย